ELEŞTİRİ:
- Bir sanat, edebiyat ya da düşünce eserini veya sanatçıyı değerlendirme amacıyla yazılan, olumlu veya olumsuz görüşlerin ortaya konduğu yazılara eleştiri denir.
- Eserin üslubu, içeriği, bu içeriğin işlenişi, anlatım biçimi belge ve örneklerle anlatılır.
- Bir plana göre yazılır.
- Eleştirmen esere bağlı kalmalıdır.
- Yıkıcı değil, yapıcı olmalıdır.
- Tek taraflı olmamalıdır.
- Objektif olunmalıdır.
- Bir plana göre yazılır.
- Eleştirmen eseri yargılar ve değerini ortaya koymaya çalışır.
- Öğretici metinlerdir.
- Dil göndergesel işlevde kullanılır.
- Açık, sade, anlaşılır bir dil kullanılmalıdır.
- Eleştirmenin görevi güzellik yaratmak değil, yargılamaktır.
- Eleştirmen, eseri kendi beğenisine göre değil belli kriterlere göre değerlendirir.
- Konusuna göre eleştiriler; okura, sanatçıya, topluma, esere dönük dört çeşidi vardır.
- Sanatçıya Dönük Eleştiri: Eseri açıklamak, aydınlatmak ya da çözümlemek için sanatçının hayatının, bu hayatı besleyen olayların, durumların çıkış noktası yapıldığı eleştirilere denir.
- Topluma Dönük Eleştiri: Eserin yazıldığı tarihi ve toplumsal şartların ölçüt alındığı eleştiridir. Bu yazılarda eserin oluşumunu etkileyen tarihi ve toplumsal şartlar bulunmaya çalışılır ve bunlar yardımıyla eser açıklanır.
- Okura Dönük Eleştiri: Eleştirmen eserin kendi üzerinde uyandırdığı etkiyi bir okur olarak çıkış noktası yapar. Belli bir ilke, kural ya da ölçüsü yoktur. Tek ölçütü yazarın kendi beğenisidir. “Beğendim, beğenmedim, hoşuma gitti, gitmedi” türünden yargılar egemendir.
- Esere Dönük Eleştiri: Konu, anlatım biçimi, olay örgüsü, simgeler, üslup, anlam ve biçim gibi eserin yapısını oluşturan öğelerin birbiriyle bağlantılarının, işlevlerinin ve eserin oluşumuna katkılarının ele alındığı eleştirilere denir. Eserin irdelendiği iyi, kötü yönleri ortaya konar.
- Eleştirmenin tavır ve tutumuna göre eleştiriler; öznel eleştiri (okura dönük, sanatçıya dönük) ve nesnel eleştiri (topluma dönük ve esere dönük) olmak üzere ikiye ayrılır.
- Eleştirmen toplumun sanat zevkine yön veren kişidir.
- Eleştirmen çok yönlü, tarafsız ve kültürlü bir kişidir.
- Açıklama, örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, tartışma anlatım teknikleri kullanılır.
- Eleştirmen: Eleştiri yazarına eleştirmen denir.
- Münekkit: Eleştiri yazarına eskiden münekkit denirdi.
- Hiciv: Alay yoluyla yermek, kusurları ortaya koymak demektir.
- Taşlama: Yergi, hakaret demektir. Halk edebiyatında yergi konulu şiirlerdir.
- Kritik: Eleştiri demektir.
- Tenkit: Eleştiri demektir.
- Satirik: Batı edebiyatında eleştiri konulu şiirlere satirik şiir denir.
- Özeleştiri, otokritik: Kişinin kendisini eleştirmesi demektir.
- Boileau, Sainte Beuve, Hippolyte Taine, Anatole France, Gustave Lanson, Ruskun, Bellinski
- Türk edebiyatında Nurullah Ataç, Asım Bezirci, Metin And, Mehmet Kaplan
- Namık Kemal: Takip, Tahrib-i Harabat
- Muallim Naci: Demdeme
- Hüseyin Cahit Yalçın: Kavgalarım
- Recaizade Mahmut Ekrem: Takdir-i Elhan
- Ahmet Şuayb: Musahebe-i Edebiye
- Nabizade Nazım: Tahlilat-ı Edebiye (Servet-i Fünun’da yayımlanmış)
- Hüseyin Rahmi Gürpınar: Şekavet-i Edebiye, Müdafaaname