4. sınıf fen ve teknoloji dersinin 1. ünitesinde vücudumuzun dik durmasını ve
hareketini sağlayan yapıların kemikler, kaslar ve eklemler olduğunu öğrenmiştiniz.
Kemikler, kaslar ve eklemler destek ve hareket sistemini oluşturmak için bir
araya gelmişlerdir.
Aşağıdaki etkinliği yaparak bu sistemi oluşturan yapılardan biri olan kemiklerin
hangi kısımlardan oluştuğunu gözlemleyiniz.
İskeletimizi oluşturan kemikler embriyo döneminde kıkırdak yapıdadır. Embriyo
gelişip yetiFikin bir birey olduğunda iskelette biriken fosfor, kalsiyum, magnezyum
gibi mineraller kıkırdağın sertleşmesini yani kemikleşmesini sağlar.
İskeletimizi oluşturan kemiklerin şekillerine göre uzun, kı-
sa ve yassı kemikler olmak üzere üç gruba ayrıldığını biliyorsunuz.
HAYDİ YAPALIM
1. Sınıfta dörder kişilik gruplar oluşturunuz.
2. Koyun kol kemiğinin dış görünüşünü inceleyiniz. Gözlemlerinizi not ediniz.
3. Penset yardımıyla kemik üzerindeki zar kısmını sıyırınız. Büyüteçle inceleyerek gözlemlerinizi
yazınız.
4. Kemiğin iç yapısını ve baş kısımlarını büyüteçle inceleyiniz. Gözlemleyebildiğiniz yapıları
yazmaya çalışınız.
SORULARI YANITLAYALIM
1. Kemiğin dış görünüşünü incelediğiniz zaman hangi yapıları gözlemlediniz?
2. Kemiğin iç kısmında hangi yapıları gözlemlediniz?
• büyüteç
• plastik küvet
• penset
• eldiven
• koyun kol kemiği (boyuna ikiye kırılmış)
Araç-Gereç ve Malzemeler
ETKİNLİK
Kemiğin Kısımları
“Kemiğin Kısımları”
Etkinlikte;
• Kullanılacak malzemeleri kontrol ediniz.
• Etkinliği gruplar hâlinde yaptırınız.
Yöntem: Gösterip-yaptırma
• Önce kemiğin dış görünüşünü inceletiniz.
Öğrencilerin gerekli notları defterlerine yazmaları-
nı söyleyiniz.
• Öğrencilere kemik üzerindeki zarı sıyırabilmeleri
için yardımcı olunuz.
• Kemiğin iç kısmını gözlemletiniz. Öğrencilerin
gözlemlerini not ettiriniz.
• Kemiğin boş kısmını gözlemletiniz. Öğrencilerden
gözlemleyebildikleri yapıları yazmalarını isteyiniz.
ETKİNLİK
SORULARI YANITLAYALIM
Etkinlik sonundaki sorulara öğrencilerden beklenen
cevaplar şöyledir:
1. Kemiğin dış kısmı bir zar ile kaplıdır. Hemen
altında sert kemik dokusu bulunur.
2. Kemiğin orta kısmındaki boşlukta sarı renkli
bir yapı vardır. Buna kemik iliği adı verilir.
Kemiğin baş kısmında süngerimsi kemik dokusu
vardır. Bu dokuda boşluklar olduğu için gözeneklidir.
Burada kırmızı kemik iliği bulunur.
Ders İçi İliFikilendirme
4. sınıf “Vücudumuz Bilmecesini Çözelim” ünitesi,
“Destek ve Hareket” konusu ile iliFikilendirilir.
[!] Uyarı:
1.1 Kemiğin kısımları uzun bir kemik üzerinde gösterilir.
Öğretmen notu
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
............................................................................
İskeleti oluşturan kemiklerin embriyo döneminde
kıkırdak yapıda olduğunu, embriyo gelişip yetiFikin
bir birey olunduğunda iskelette biriken fosfor,
kalsiyum, magnezyum gibi minerallerin kemikleşmeyi
sağladığından söz ediniz.
142
Öğrencilere aşağıdaki bilgileri veriniz:
“Kemiğin dış kısmı zar ile çevrilidir. Zarın görevi,
kemiğin enine büyümesini ve onarılmasını sağ-
lamaktır. Uzun kemik baş ve gövdeden oluşur.
Baş kısmında ince tabaka hâlinde sert kemik
dokusu, baş kısmının iç bölümünde ise gözenekli
yapıya sahip süngerimsi kemik doku bulunur. Süngerimsi
dokuda kırmızı kemik iliği vardır. Kırmızı
kemik iliği kan hücrelerini üretir.
Kemiğin gövde kısmı tamamen sert kemik dokudan
oluşmuştur. Orta kısmındaki boşlukta sarı
kemik iliği bulunur. Sarı kemik iliğinin görevi yağ
depolamaktır. Gerektiğinde kan hücreleri de üretir.
Kemiğin eklem yapan dış yüzeyleri kıkırdak tabaka
ile örtülüdür. Kıkırdak, uzun kemiğin boyca uzaması
na yardımcı olur. Ayrıca kıkırdak doku eklem yüzeylerinde
bulunduğu için kemiklerin hareketini kolaylaştı
rır.”
Öğrencilere, “Kemiğin esnek bir yapısı da var
mıdır?” sorusunu yönelterek ders kitabının 142.
sayfasındaki “Kemiğe Ne Olacak?” etkinliğini yaptı-
rınız.
Toplam süre : 40 dk
Ön hazırlık : 10 dk
Uygulama : 20 dk
Tartışma : 10 dk
142
Etkinliğinizde uzun kemiğin yapısını incelediniz.
Kemiğin dış kısmı kemik zarı adı verilen bir zarla çevrilmiştir.
Kemik zarı, kemiğin enine büyümesi ve onarılması
ile görevlidir.
Yandaki resimde gördüğünüz uzun kemiğin uç kısmı
ndaki şiFikin kısımlara baş, iki baş arasında kalan kısma
ise gövde adı verilir. Baş kısmında ince tabaka hâlinde
sert kemik dokusu, sert kemik dokunun altında ise gözenekli
yapıya sahip süngerimsi kemik doku bulunur.
Sert kemik doku tüm kemiklerin dış kısmını sarar.
Süngerimsi doku, yapısında düzensiz boşluklar bulunan
gözenekli bir yapıya sahiptir. Bu nedenle kemiklerin
haŞf ve esnek olmasını sağlayarak hareketi kolaylaştırır.
İçerisinde kırmızı kemik iliği bulunur. Kırmızı kemik iliğinin
görevi kan hücreleri üretmektir.
Kemiğin gövde kısmı sert kemik dokudan oluşur. Kemiğin güçlü ve sağlam olmasını sağlar. Uzun
kemiklerde sert kemik dokunun ortasındaki kanalda sarı ilik bulunur. Sarı iliğin görevi yağ depolamaktı
r. Ayrıca gerektiğinde kan hücreleri de üretir. Kemiğin eklem yapan dış yüzeyleri kıkırdak tabakası
ile örtülüdür. Buna eklem kıkırdağı denir. Eklem yüzeyinde olduklarından kemiklerin hareketini
kolaylaştırır. Kemiğin boyca uzamasına yardımcı olur.
Kemiklerin vücudunuzun hareketini sağlayan sert bir yapı olduğunu biliyorsunuz. Kemiklerinizin
esnek bir yapısı da var mıdır?
Aşağıdaki etkinliği yaparak bunu öğrenebilirsiniz.
HAYDİ YAPALIM
1. Sınıfta ikişerli gruplar oluşturunuz.
2. Eldivenleri giyiniz. Tavuğun bacak kemiklerini ellerinizle bükmeye çalışınız. Büyüteçle inceleyiniz.
Gözlemlerinizi not ediniz.
3. Cam kavanozlardan birine suyu, diğerine sirkeyi koyunuz.
4. Kavanozlara birer kemik koyarak kapağını kapatınız. 5-7 gün bekletiniz.
5. Kemikleri su ve sirkeden çıkararak yıkayınız.
6. Kemikleri ellerinizle bükmeye çalışınız. Büyüteçle inceleyiniz. Gözlemlerinizi yazınız.
SORULARI YANITLAYALIM
1. Kemikleri sirke ve suda bekletmeden kemikleri bükebildiniz mi? Neden?
2. Sirke kemiğin hangi özelliğini değiştirmiştir?
• tavuk bacağı kemiği (çiğ, 2 adet)
• sirke (1 su bardağı)
• su (1 su bardağı)
• cam kavanoz (kapaklı, 2 adet)
• büyüteç
• eldiven
Araç-Gereç ve Malzemeler
ETKİNLİK
Kemiğe Ne Olacak?
Kan damarı
Sarı kemik
iliği
Kemik zarı
Süngerimsi
kemik
dokusu
Sert kemik
dokusu
Eklem
kıkırdağı Kırmızı
kemik iliği
“Kemiğe Ne Olacak?”
Etkinlikte;
• Kullanılacak malzemeleri kontrol ediniz.
• Etkinliği gruplar hâlinde yaptırınız.
Yöntem: Gösterip-yaptırma
• Öğrencilerden ikişerli grup oluşturunuz.
• Öğrencileri eldiven giymeleri konusunda uyarı
nız.
• Tavuğun bacak kemiklerini bükmeye çalışmaları
nı ve büyüteçle incelemelerini sağlayınız.
Gözlemlerini defterlerine not ettiriniz.
• Cam kavanozlardan birine suyu, diğerine sirkeyi
koydurunuz. Kavanozlara birer kemik koyarak
5-7 gün bekletiniz.
ETKİNLİK • Kemikleri su ve sirkeden çıkarttırarak yıkatı-
nız.
• Öğrencilerden kemikleri tekrar bükmelerini isteyiniz.
Gözlemlerini not ettiriniz.