• Atom
Hacmi ve kütlesi olan her şeye madde adı verildiğini öğrenmiştiniz.
Aşağıdaki resimleri inceleyiniz. Maddeleri katı, sıvı ve gaz olarak gruplandırınız.
Gruplandırdığınız maddelerin birbirinden farklı görünmesinin nedeni farklı taneciklere
sahip olmalarıdır.
Sınırlama
1.5 Radyoaktişik kavramına girilmeyecektir.
Öğretmen notu
............................................................................
............................................
93
Öğrencilere, ders kitabının 92. sayfasındaki
“Kutuda Neler Var?” etkinliğini yaptırınız.
Deneye başlamadan önce karton bir kutu içerisine
misket, ataşlar, küçük tahta legolar vb. cisimleri
yerleştiriniz ve kutunun kapağını açılmayacak
biçimde kapatınız. Maddeyi oluşturan taneciklerin
varlığının keşŞ için modelleme yöntemi kullanıldığı
bilgisini veriniz.
Öğrencilerin etkinlik sonunda, maddenin tanecikli
yapısı hakkındaki bilgilerin uzun yıllar boyunca
buna benzer modellemeler tasarlanarak dolaylı
olarak elde edildiği bilgisine ulaşmalarını sağlayı-
nız.
Toplam süre : 40 dk
Ön hazırlık : 10 dk
Uygulama : 25 dk
Tartışma : 5 dk
92
Bilimsel
10 cm uzunluğunda bir bakır tel alınız. Bakır teli pense ile önce ikiye
kesiniz. Parçalardan birini tekrar ikiye kesiniz. Kesme işlemini kesebilece-
ğiniz en küçük parçaya kadar devam ettiriniz. Elde ettiğiniz bakır parçası
daha küçük parçaya bölünebilir mi? Bölme işlemini hayalinizde sürdürünüz.
Bakırın bağımsız bir yapı taşının olması gerektiği sonucuna varabildiniz
mi?
Düşünme
“Kutuda neler var?” etkinliğindeki gözlemlerinizi temel alarak kutunun iç yüzeyinin özellikleri ile
ilgili bir düşünce geliştirdiniz. Maddenin tanecikli yapısı hakkındaki bilgiler de uzun yıllar boyunca
buna benzer dolaylı bilgilerden edinilmiştir. Bilimde, tasarlanan bir düşünceyi tanıtarak göstermenin
yolu model oluşturmaktır. Modeller, doğrudan üzerinde çalışma yapılmayan, çok büyük, çok küçük
ya da çok uzaktaki varlıkları tanımlamada kullanılır.
Maddenin tanecikli yapısı hakkındaki bilgilere nasıl ulaşılmıştır?
Aşağıdaki etkinlikte bir model kullanarak bunu anlamaya çalışınız.
HAYDİ YAPALIM
1. Öğretmeninizin sizin için hazırladığı kapalı kutuyu inceleyiniz. Dışından gördüğünüz özelliklerini
not ediniz.
2. Kutunun iç yüzeyinin özelliklerinin neler olduğunu tahmin etmeye çalışınız.
3. Kutuda neler olduğunu anlayabilmek için kutuyu sallayınız. Gözlemlerinizi yazınız.
4. Kutuyu açmadan mıknatısı kutu üzerinde gezdiriniz. Gözlemlerinizi yazınız.
SORULARI YANITLAYALIM
1. Kapalı kutunun iç yüzeyinin özellikleri ile ilgili tahminleriniz nelerdir?
2. Kutunun içindeki maddeleri hangi özelliklerine göre tahmin edebildiniz?
• cetvel • mıknatıs • kapalı kutu
Araç-Gereç ve Malzemeler
ETKİNLİK
Kutuda Neler Var?
“Kutuda Neler Var?”
Etkinlikte;
• Kullanılacak malzemeleri kontrol ediniz.
• Deneysel yöntemlere vurgu yapınız.
• Gerekli güvenlik önlemlerini alınız.
• Etkinliği gruplar hâlinde yaptırınız.
Yöntem: Gösterip-yaptırma, çıkarım yapma
• Etkinlik sonunda her öğrenci için etkinlik de-
ğerlendirme formu (Ek-1) düzenleyip dosyalarında
saklayınız.
• Öğrencilerin, gruplar için hazırlanan değerlendirme
formunu (Ek-2) doldurmalarını sağlayı-
nız.
• Öğrencilerinize, kutunun dışından gördükleri
Şziksel özellikleri not ettiriniz.
• Kutunun iç özellikleri ile ilgili tahminleri alıp
tahtaya not ediniz.
• Kutu üzerinde mıknatıs gezdirildiğinde edindikleri
gözlemleri tahtaya not ediniz.
ETKİNLİK
SORULARI YANITLAYALIM
Etkinlik sonundaki sorulara öğrencilerden beklenen
cevaplar şöyledir:
1. Dışı ile aynı maddeden yapılmıştır.
2. Sallandığında kutu içinde birçok madde olduğ
u algılanır. Bu maddeleri çıkardığı seslere göre
tanımlamaya çalışırım.
Etkilenip etkilenmediğini kutu üzerinde gezdirilen
mıknatısın kutuya yapışması ile anlarız. Eğer
mıknatısın hareketi zorlaşıyorsa mıknatıstan etkilenen
bir madde vardır.
Bilimsel Bu bölümde yer alan
gözlemi yaptırınız.
“Bakırın bağımsız bir
yapı taşı olması gerektiği
sonucuna ulaşabildiniz
mi?” sorusuna yanıt arayı
nız.
Bunun için öğrencilerin
10 cm uzunluğundaki
bakır teli kesebilecekleri en küçük parçaya kadar
kesmelerini isteyiniz. Elde ettikleri en küçük
parçacığın da bölünebileceğini, çıplak gözle
göremedikleri en küçük taneciğin bakırın yapı
taşı olduğunu belirtiniz.
Düşünme
94
Öğrencilere aşağıdaki bilgileri veriniz:
“Maddenin taneciklerden oluştuğu düşüncesini
MÖ 400’lü yıllarda Democritus (Demokritos) ortaya
atmıştır. Democritus, maddenin dışından bakıldı-
ğında bir bütünmüş gibi gözüktüğünü ancak yakından
incelenirse taneciklerden meydana geldiğini
söylemiştir. Democritus, bu görüşe deneysel bir
yöntemle değil varsayımlar sonucu ulaşmıştır. Democritus’a
göre madde gözle göremeyeceğimiz kadar
küçük taneciklerden meydana gelmiştir. Bu tanecikler
o kadar küçüktür ki artık bölünemez. Democritus,
bu tanecikleri Yunancada bölünemez anlamı
na gelen atomos sözcüğü ile adlandırmıştır.
Ayrıca maddelerin birbirinden farklı özelliklere
sahip olmasını, maddeyi oluşturan taneciklerin düzen
ve hareketlerinin farklı olmasından ileri geldiğini
açıklamıştır.
Dalton’un çalışmaları hakkında bilgi veriniz.
Dalton’un model olarak kullandığı tahta küreleri
inceletiniz.
19. yüzyılın başlarında İngiliz bilim adamı John
Dalton (Con Dalton) atomla ilgili bilimsel çalışmalar
yapmıştır. Dalton altın, bakır gibi maddelerin atom
adı verilen küre şeklindeki taneciklerden oluştuğunu
ileri sürmüştür. Atomu açıklamak için tahta küreleri
kullanmıştır. Maddelerin farklı oluşunu ise maddeleri
oluşturan atomların birbirinden farklı oluşu
şeklinde açıklamıştır.
. Çalışma kitabının 47. sayfasındaki 2.
uygulamayı yaptırınız.
93
Günlük hayatta kullandığımız bilgisayar, telefon, saat vb. birçok maddeyi bir bütünmüş gibi görürüz.
Bu maddelere yakından baktığımızda bunları, bazı parçaların oluşturduğu bir bütün oldukları
nı anlarız. Tüm maddeler küçük parçacıkların farklı oran ve sayıda bir araya gelmesiyle oluşmuştur.
Maddenin çok küçük taneciklerden oluştuğunu milattan 400 yıl önce Şlozof Democritus (Demokritos)
ileri sürmüştür. Democritus, kumsalda gezinirken kumsalı oluşturan kumun bir bütünmüş gibi
algılandığını ama yakından baktığında kumsalın kum taneciklerinden oluştuğunu gözlemlemiştir. Bu
gözlem onu bütün maddelerin taneciklerden oluşabileceği Fikrine götürmüştür.
Democritus’a göre bütün maddeler taneciklerden oluşmuştur. Maddeyi oluşturan tanecikler gözle
görülemediği için bölünemezler. Bu nedenle o, maddeyi oluşturan taneciklere bölünemez anlamı-
na gelen “atomos” adını vermiştir.
Democritus ve diğer Yunan Şlozoşarı, her maddenin aynı özdeş atomlardan oluştuğunu düşünüyordu.
Onlar, maddelerin farklı görünmesinin atomların düzeninden ve hareketlerinden ileri geldiğini
öne sürüyordu.
Democritus’un tanecikler hakkındaki düşünceleri deneylere değil, varsayı
mlara dayanmaktadır.
Siz de “Kutuda Neler Var?” etkinliğinde, kutudaki maddeleri bazı özelliklerine
ve varsayımlarınıza dayanarak tahmin etmeye çalıştınız.
.Çalışma kitabı