Gözlemlediğiniz bu hareketler, sıvı ve havanın moleküllerinin hareketidir.
Ancak gördükleriniz tek bir molekül değil, molekül kümeleridir. Çünkü tek tek
molekülleri görmek mümkün değildir.
Günlük yaşamda kavanoz kapaklarının sıkışması, yazın elektrik tellerinin
uzaması, ısıtılan su dolu çaydanlıktan suyun taşması gibi olaylarla sıkça karşı
laşırız. Bu olaylar, maddelerin ısı alması ya da vermesi durumunda taneciklerin
hareket hızlarının değişimine örnektir.
Maddeler ısı alırken ya da verirken atom ve moleküller arasında ısı aktarı
mı nasıl gerçekleşir?
Bilyelerin hareketinin maddeyi oluşturan taneciklerin hareketine benzediğini varsayalım. Hızlı hareket
eden bilye yavaş olana çarptırıldığındı ona ısı aktarır.
Isı akışının sıcak olan maddeden soğuk olan maddeye doğru olduğunu biliyorsunuz. Hızlı hareket
eden tanecikler yavaş hareket eden taneciklerle çarpıştığında ısı alışverişi gerçekleşir. Çarpışmadan
sonra hızlı hareket eden tanecik yavaşlarken yavaş hareket eden taneciklerin hızı artar. Isı
aktarımı taneciklerin hızları birbirine eşit oluncaya kadar devam eder. Taneciklerin hızı eşitlendiğinde
maddenin her yerindeki sıcaklığı da eşitlenmiş olur.
.Çalışma kitabı
nızın 87. sayfası
ndaki 1. uygulamayı
yapınız.
HAYDİ YAPALIM
1. Sınıfta ikişerli gruplar oluşturunuz.
2. Sınıf içinde veya laboratuvarda düzgün bir zemin seçiniz.
3. Zemin üzerinde arkadaşınızla birlikte iki bilyeyi karşılıklı yuvarlayınız.
4. Bilyelerden birinin hızlı, diğerinin yavaş hareket etmesine özen gösteriniz.
5. Bilyelerin çarpışmasını sağlayınız. Bilyelerin çarpışmadan önceki ve sonraki hareketlerini
gözlemleyerek not ediniz.
6. Gözlemlerinizi güvenilir kılmak için etkinliği birkaç defa tekrarlayınız.
SORULARI YANITLAYALIM
1. Bilyelerin çarpışmadan önceki ve sonraki hareketleri nasıl değişmiştir?
2. Bilyelerin birinin yavaşlamasının ve hızlanmasının nedeni ne olabilir?
3. Bilyelerin hızlanması ve yavaşlamasıyla maddeleri oluşturan atom ve moleküllerin ısı alıp
vermesi arasındaki iliFikiyi nasıl açıklarsınız?
• bilye (2 adet)
Araç-Gereç ve Malzemeler
ETKİNLİK
Hangisi Sıcak, Hangisi Soğuk?
87
Aşağıdaki resimleri inceleyiniz. Gerçekleştiğini varsaydığınız olayların hangilerinde madde moleküllerin
hareketlerinin hızlı Æ sıcak, hangilerinde yavaş Æ soğuk olduğunu tahmin ediniz. Tahminlerinizi
resimlerin altlarındaki noktalı yerlere yazınız.
yavaş-soğuk yavaş-soğuk hızlı-sıcak
Hangisi Sıcak, Hangisi Soğuk?
1.
6.
Ünite MADDE VE ISI
yavaş-soğuk hızlı-sıcak yavaş-soğuk
yavaş-soğuk hızlı-sıcak hızlı-sıcak
“Hangisi Sıcak, Hangisi Soğuk?”
Etkinlikte;
• Kullanılacak malzemeleri kontrol ediniz.
• Deneysel yöntemlere vurgu yapınız.
• Gerekli güvenlik önlemlerini alınız.
• Etkinliği gruplar hâlinde yaptırınız.
Yöntem: Gösterip-yaptırma
• Öğrencilerinizi ikişerli gruplara ayırınız.
• Sınıf içinde düzgün bir zemin seçiniz. İki öğ-
rencinin zemin üzerinde bilyelerini karşılıklı yuvarlamaları
nı isteyiniz.
• Bilyelerden birinin hızlı, diğerinin yavaş hareket
etmesine özen göstermeleri konusunda öğ-
rencilerinizi uyarınız.
• Bilyelerin çarpışmadan önce ve sonraki hareketlerini
gözlemletiniz. Gözlemleri güvenilir kılabilmek
için etkinliği bir kaç kez tekrar ettiriniz.
ETKİNLİK
SORULARI YANITLAYALIM
Etkinlik sonundaki sorulara öğrencilerden beklenen
cevaplar şöyledir:
1. Biri yavaşlarken diğeri hızlanır.
2. Bilyeler çarpıştıktan sonra hızlı olan bilye
yavaş olan bilyeye ısı aktardığı için yavaşlar, di-
ğeri ise ısı aldığı için hızlanır.
3. Hızlı hareket eden tanecikler yavaş hareketli
tanecikle çarpıştığında aralarında ışı alışverişi
olur. Çarpışmadan sonra hızlı hareket eden yavaşlar,
diğerleri hızlanır. Isı aktarımı taneciklerin
hızı eşit oluncaya kadar devam eder.
174
Bu bölüm için
öngörülen süre 8 ders
saatidir.
Kazanımlar
2. Isının yayılma yolları ile ilgili olarak öğrenciler;
2.1. Katılarda ısı iletimini deney ile gösterir (BSB-15, 16, 17, 18).
2.2. Isıyı iyi ileten katıları ısı iletkeni şeklinde adlandırır.
2.3. Isıyı iyi iletmeyen katıları ısı yalıtkanı şeklinde adlandırır.
2.4. Gündelik gözlem ve deneyimlerinden, doğrudan temas olmadan ısı aktarımı olabileceği çıkarımını
yapar (BSB- 6, 8, 9).
2.5. Isının ışıma yoluyla yayılabileceğini belirtir.
2.6. Geceleri yeryüzünün neden soğuduğunu sorgulayıp açıklar (TD-5).
2.7. Yüzeyi koyu renkli cisimlerin, açık renklilerden daha hızlı ısınmasının sebebini açıklar (BSB-2, 6, 8,
9; TD-2).
2.8. Isı yalıtım kaplarının yüzeylerinin neden parlak kaplandığını izah eder (BSB-2, 6, 8, 9, 32; FTTÇ-9,
17).
2.9. Sıvılarda konveksiyon ile ısı yayılmasını deneyle gösterir (BSB-15, 16, 17, 18; TD-3).
2.10. Isının iletim, konveksiyon ve ışıma yolu ile yayıldığı durumları ayırt eder (BSB-6, 25, 31, 32).
Bilimsel Süreç Becerileri
2. Bir cismin şekil, renk, büyüklük ve yüzey özellikleri gibi duyusal özelliklerini belirler.
6. Gözlemlere dayanarak bir veya birden fazla özelliğe göre karşılaştırmalar yapar.
8. Olmuş olayların sebepleri hakkında gözlemlere dayanarak açıklamalar yapar.
9. Gözlem, çıkarım veya deneylere dayanarak geleceğe yönelik olası sonuçlar hakkında Fikir öne sürer.
15. Verilen bir olaydaki bağımsız değiFikenin ba-
ğımlı değiFiken üzerindeki etkisini denenebilir
bir önerme şeklinde ifade eder.
16. Kurduğu hipotezi sınamaya yönelik bir deney
önerir.
17. Basit araştırmalarda gerekli malzeme, araç
ve gereçleri seçerek emniyetli ve etkin bir şekilde
kullanır.
18. Verilen malzemeleri kullanarak kurduğu hipotezi
sınamaya yönelik tasarladığı deneyi gerçekleştireceğ
i bir düzenek kurar.
25. Değişik kaynaklardan yararlanarak bilgi (çevrede,
sınıfta gözlem ve deney yaparak, fotoğ-
raf, kitap, harita veya bilgi ve iletişim teknolojilerini
kullanarak) toplar.
31. Elde edilen bulgulardan desen ve iliFikilere
ulaşır.
32. Gözlem ve araştırmaları ve elde ettikleri sonuçları
sözlü, yazılı veĞveya görsel malzeme
kullanarak uygun şekillerde sunar ve paylaşır.
173
Bulunduğu ortama göre sıcaklığı fazla olan maddeler çevreye ısı yayar. Örneğin okulumuzdaki
sıra, masa, kitap vb. malzemeler ile odamızdaki soğuk su ve diğer maddeler kendisinden daha so-
ğuk olan ortamlarda bulunuyorsa ısı yayar. Isının yayılması değişik şekillerde olur. Güneşin dünyamı
zı ısıtması, çaydanlığın ısınması ve suyun kaynaması olaylarında ısı farklı yollarla yayılır.
Bir bardak sıcak çayın içindeki metal kaşığın sapı neden ısınır? Katı maddelerin atomlarının yer
değiştirmediğini, aralarında yok denecek kadar az boşluk bulunduğunu ve taneciklerin bulunduğu
yerde titreşim hareketi yaptığını biliyorsunuz. O hâlde, çayın sahip olduğu ısı kaşığın sapına kadar
nasıl ulaşıyor?
Aşağıdaki etkinliği yaparak ısının nasıl yayıldığını gözlemleyebilirsiniz.