MADDE VE ISI
Isının İletimi
3.
Gözlemleyelim
4.
Etkinliği yaparak ulaştığınız sonucu aşağıdaki noktalı yerlere yazınız.
HAYDİ YAPALIM
1. Öğretmeninizden tenekeden
uzun bir şerit kesmesini isteyiniz.
2. Mumu yakınız. Yanan mumu yatı
k olarak tutup teneke şerit üzerinde
eriyen mumdan boydan
boya bir çizgi oluşturunuz.
3. Teneke şeridin bir ucunu mandalla
tutturunuz. Mandalın diğer
ucundan tutarak şeridin boşta
kalan ucunu mumla ısıtınız.
• teneke parçası (10x20 cm)
• teneke makası
• mum
• mandal
• kibrit
Araç-Gereç ve Malzemeler
ETKİNLİK
Muma Ne Oldu?
Ne Gözlemlediniz? Mumla ısıtılan teneke şeritteki mum erir.
Sonuç: Teneke şerit üzerindeki mum alttan ısıtıldığında ısı şeridin diğer ucuna kadar tenekeyi
oluşturan taneciklerin ısı alarak titreşim hareketinin hızının artmasına neden olur. Böylece
hızı artan tanecikler ısıyı diğer uca iletir.
Çiviyi tutan el daha fazla ısınır. Çünkü metaller gazlardan daha iyi iletkendir.
Mumu yakarak mumu bir elinize 10 cm’lik çiviyi de diğer elinize alınız. Çiviyi mum alevine tutunuz.
Biraz bekleyiniz. Hangi eliniz daha çok ısındı? Neden? Cevabınızı aşağıda verilen noktalı yerlere
yazınız.
“Hangisi Daha Sıcak?”
Etkinlikte;
• Kullanılacak malzemeleri kontrol ediniz.
• Deneysel yöntemlere vurgu yapınız.
• Gerekli güvenlik önlemlerini alınız.
• Etkinliği gruplar hâlinde yaptırınız.
Yöntem: Gösterip-yaptırma
• Kavanoza sıcak su koydurunuz.
• Plastik çubuk, metal kaşık, tahta kaşığı ve
cam çubuğu sıcak su içine yerleştiriniz ve 10 dakika
bekletiniz.
• Öğrencilerden kavanoza ve kaşıklara ayrı ayrı
dokunmalarını isteyiniz. Hissedilen sıcaklıkları
not ettiriniz.
ETKİNLİK
SORULARI YANITLAYALIM
Etkinlik sonundaki sorulara öğrencilerden beklenen
cevaplar şöyledir:
1. Isıyı en iyi ileten madde metal kaşıktır.
2. Tencere ve tavaların metalden yapılmış olma
nedeni ısıyı iyi iletmeleridir. Saplarının plastik ya
da tahta olmasının nedeni ise kullanırken elimizin
yanmaması içindir.
179
Plastik, yün, tahta ve cam gibi maddelerin ısıyı
iyi iletmediğini, bunun gibi maddelere de ısı yalıtkanı
dendiğini anlatınız.
İletken ve yalıtkan maddelerin günlük yaşamda
kullanıldığı yerleri örneklendiriniz.
Öğrencilere, ders kitabının 176. sayfasındaki
resimi inceletiniz.
Öğrencilere, “Dışarıda hava soğukken güneş
alan bir evde çocukların ince giysiler giymiş olması
nı nasıl yorumlarsınız? Soğuk ama güneşli bir
günde arızalanan bir otomobilin kaportası ve camları
soğuk iken iç kısmı sıcaktır. Neden?” sorularına
yanıt aramak için “Madde Olmadan Isı Yayılır mı?”
etkinliğini yaptırınız.
Toplam süre : 40 dk
Ön hazırlık : 10 dk
Uygulama : 20 dk
Tartışma : 10 dk
176
Maddeleri oluşturan tanecikler arasındaki boşluk ne kadar fazla ise maddeler
o kadar kötü iletkendir. Demir, bakır ve alüminyum gibi ısı iletkeni olan
maddeler ısıyı kısa sürede büyük miktarda iletirken ısı yalıtkanı olan plastik
köpük, cam yünü gibi maddeler aynı sürede daha az miktarda ısı iletir.
İletken ve yalıtkan maddeleri günlük
yaşamımızda birçok alanda kullanı
rız. Örneğin, yemek pişirdiğimiz tencere
iyi iletken olan metallerden yapı-
lırken sapı ısı yalıtkanı olan plastik ve
tahta gibi maddelerden yapılır.
Yandaki resmi inceleyiniz. Kışın güneşli
günlerde dışarıda sıcaklık sıfırın
altında iken güneş alan bir evde çocukları
n ince giysiler giymiş olmasını
nasıl yorumlarsınız?
Soğuk ama güneşli bir günde sizin
ya da komşunuzun bahçesindeki otomobilin
kaportasına ve camlarına dokunarak
sıcaklıklarını algılamaya çalı-
şınız. Aynı otomobilin içine oturarak
içinin neden sıcak olduğunu anlamaya
çalışınız.
Temas olmadan ısı nasıl aktarılır? Aşağıdaki etkinliği yaparak madde olmadan
ısının nasıl yayıldığını gözlemleyiniz.
HAYDİ YAPALIM
Not: Etkinliği güneşli bir günde yapınız.
1. Bir elinize büyüteci, diğer elinize kibrit çöpünü alınız.
2. Büyüteçten güneş ışınlarının geçmesini ve kibrit çöpünün ucunda toplanmasını sağlayınız.
3. Kibrit çöpü ve büyüteci oynatmadan bir süre bekleyiniz. Gözlemlerinizi not ediniz.
SORULARI YANITLAYALIM
Kibrit çöpünün yanmasını sağlayan etken nedir?
• büyüteç • kibrit
Araç-Gereç ve Malzemeler
ETKİNLİK
Madde Olmadan Isı Yayılır mı?
“Madde Olmadan Isı Yayılır mı?”
Etkinlikte;
• Kullanılacak malzemeleri kontrol ediniz.
• Gerekli güvenlik önlemlerini alınız.
Yöntem: Gösterip-yaptırma
• “Madde Olmadan Isı Yayılır mı?” etkinliğini güneşli
bir günde yapınız. Öğrencilerden bir ellerine
büyüteç, diğer ellerine de kibrit çöpü almalarını isteyiniz.
Büyüteçten güneş ışınlarının geçmesi ve
kibrit çöpünün ucunda toplanmasını sağlatınız. Bir
süre bekleyip gözlemlerini not etmelerini isteyiniz.
• “Kibrit çöpünün yanmasının nedeni nedir?” sorusuna
cevap arayınız. Bu olayı, “Güneş ışınları cisimler
üzerine düştüğünde enerjilerini cisimlere aktarı
rlar. Aktarılan ışık enerjisi, ısı enerjisine dönüşür.
Buna ışıma yoluyla ısı aktarımı denir.” şeklinde
açıklayınız.
ETKİNLİK
SORULARI YANITLAYALIM
Etkinlik sonundaki soruya öğrencilerden beklenen
cevaplar şöyledir:
Güneş ışınlarının büyütecin odağında toplanması
dır. Büyütecin odağında toplanan ışık enerjisi
kibrit çöpünün yanmasına neden olarak ısı
enerjisine dönüşür.
[!] Uyarı:
2.4; 2.5 Kışın güneşli günlerde, dışarıda sıcaklı
k sıfırın altında iken güney yönünde olan ve iyi
güneş alan evlerin içinin soba gerektirmeyecek
kadar ısınması, ışıma yolu ile ısı yayılmasına iyi
bir örnektir.
2.5 Isının yayılmasında insan gözünün algılayamadığı
ışınların da önemli olduğu bu kazanım ekseninde
açıklanır.
Öğretmen notu