Isı Aktarımı

“Bunları Biliyor musunuz?” köşesine
öğrencilerin dikkatini çekerek geri
dönüşümü yapılabilen ürünlere plastik,
kâğıt, cam ve metalleri örnek veriniz.
Bu durumun ülke ekonomisine katkı-
sından söz ediniz.
184
Toplam süre : 40 dk
Ön hazırlık : 10 dk
Uygulama : 20 dk
Tartışma : 10 dk
• Isı, Sıvı ve Gazlarda Nasıl Yayılır?
Dersin İşlenişi
Öğrencilere, ders kitabının 181. sayfasındaki resimleri
inceletiniz. “Bulunduğunuz ortamlardaki
radyatör ya da soba nasıl ısıtmaktadır?” vb. soruları
öğrencilere yöneltiniz. Ders kitabının 182. sayfası
ndaki “Isı Aktarımı” etkinliğini yaptırınız.
181
Isının katılarda iletim yoluyla, boşlukta ve gaz ortamlarda ışıma yoluyla yayıldığı
nı öğrendiniz.
Yukarıdaki resimleri inceleyiniz. Elektrikli radyatör ya da soba, odayı nasıl ısıtmaktadı
r?
Fırında kekin pişmesi nasıl sağlanır?
Izgarada balık nasıl pişer?
• Isı, Sıvı ve Gazlarda Nasıl Yayılır?
182
Etkinliklerinizde gördüğünüz gibi soğuk su altta, sıcak su üstte iken ısı aktarımı-
nın yavaş; sıcak su altta, soğuk su üstte iken kendiliğinden karışma oluştuğundan
ısı aktarımı hızlıdır.
5. sınıf fen ve teknoloji dersinde öğrendiğiniz ısı, yoğunluk ve genleşme kavramları
nı hatırlayınız. Genleşen maddelerin yoğunluklarının azalacağını biliyorsunuz.
Etkinliklerinizde de sıcak suyun yoğunluğu, soğuk suyun yoğunluğundan daha küçüktür.
Böylece sıcak su altta iken ısı aktarımı kolay ve hızlı olur. Yukarıdaki soğuk
ve yoğunluğu büyük olan su aşağıya iner, sıcak su tanecikleri yukarı çıkar.
Isı, tanecikleri arasında fazla boşluk bulunan sıvı ve gazlarda nasıl yayılır? Bu
sorunun yanıtını almak için aşağıdaki etkinliği yapınız.
HAYDİ YAPALIM
1. Beherglaslardan birine dereceli silindirle ölçerek 30 mL soğuk su koyunuz. İçerisine damlalı
k yardımı ile birkaç damla mürekkep damlatınız.
2. Mürekkepli suyun üzerine yavaş yavaş 30 mL sıcak suyu koyunuz. Bir süre bekleyiniz.
3. Üstteki suyun soğuyup soğumadığını parmağınızla kontrol ediniz.
4. Alttaki mürekkepli suyu gözlemleyiniz. Gözlemlerinizi not ediniz.
5. Beherglasta bulunan bagetle suyu karıştırınız. Suyun sıcaklığını parmağınızla tekrar kontrol
ediniz. Gözlemlerinizi yazınız.
6. Şimdi diğer beherglasa 30 mL sıcak su koyunuz. Damlalıkla birkaç damla mürekkep damlatı
nız.
7. Karışıma eşit hacimde soğuk su ilave ediniz. Karışımın sıcaklığını elle kontrol ediniz. Alttaki
suyun hareketini gözlemleyiniz. Gözlemlerinizi yazınız.
SORULARI YANITLAYALIM
1. Beherglastaki suyu karıştırmadan önce ısının yayılması nasıldı?
2. Karıştırmanın sıcak ve soğuk su arasındaki ısı alışverişine katkısı nedir?
3. Karıştırdıktan sonra suyun sıcaklığı değişti mi?
4. Soğuk ve renkli su altta iken suyu bagetle karıştırdığınız hâlde, sıcak ve renkli su altta iken
neden karıştırmadınız?
• beherglas
(2 adet 100 mL’lik),
• mürekkep
• sıcak su (60 mL)
• soğuk su (60 mL)
• baget
• damlalık
• dereceli silindir
Araç-Gereç ve Malzemeler
ETKİNLİK
Isı Aktarımı
“Isı Aktarımı”
Etkinlikte;
• Kullanılacak malzemeleri kontrol ediniz.
• Deneysel yöntemlere vurgu yapınız.
• Gerekli güvenlik önlemlerini alınız.
Yöntem: Gösterip-yaptırma
• Etkinlik sonunda her öğrenci için ayrı ayrı etkinlik
değerlendirme formu (Ek-1) düzenleyip dosyaları
nda saklayınız.
• Öğrencilerin, gruplar için hazırlanan değerlendirme
formunu (Ek-2) doldurmalarını sağlayı-
nız.
• Öğrencilerinizi ikişer kişilik gruplara ayırınız.
• Öğrencilerden biri beherglaslardan birine dereceli
silindirle ölçelerek 30 mL soğuk su koysun.
İçerisine damlalık yardımıyla bir kaç damla mürekkep
damlatsın.
• Mürekkepli suya yavaş yavaş 30 mL sıcak su
ilave etsin. Bir süre bekleyip suyun sıcaklığını
kontrol etsin.
• Diğer öğrenci beherglasa 30 mL sıcak su
koysun. Birkaç damla mürekkep damlatarak üzerine
30 mL soğuk suyu ilave etsin. Alttaki suyun hareketini
gözlemleyerek gözlemlerini not etsin.
ETKİNLİK
SORULARI YANITLAYALIM
Etkinlik sonundaki sorulara öğrencilerden beklenen
cevaplar şöyledir:
1. Isının yayılması yavaş olur.
2. Karıştırarak ısı alışverişi hızlandırılır.
3. Suyun sıcaklığı artar.
4. Sıcak ve renkli su altta iken karışma hızlı
gerçekleşir. Bu nedenle karıştırmaya gerek yoktur.
[!] Uyarı:
2.9 Su ısındıkça mürekkebin hızlı yayılması, radyatör
üzerindeki havanın yükselmesi ile benzer bir
olaydır.
185
• Ders kitabının 182. sayfasındaki etkinliğin yapı
lmasından sonra öğrencilere, 5. sınıf fen ve teknoloji
dersinde öğrenilen ısı, yoğunluk ve genleşme
kavramlarını hatırlatınız. Isı alan maddelerin tanecik
hareketlerinin arttığını ve genleştiğini, genleşen
maddenin yoğunluğunun azalacağını hatırlatınız.
Yapılan etkinlikte sıcak suyun yoğunluğunun soğuk
sudan küçük olduğunu, sıcak su altta olduğundan
ısı aktarımının kolay ve hızlı olduğunu belirtiniz.
Öğrencilere, “Radyatör ve soba odayı hangi yolla
ısıtır?” sorusunu yönelterek ders kitabının 183.
sayfasındaki resmi inceletiniz. Öğrencilerin tahminlerini
alarak onlara aşağıdaki bilgileri veriniz:
“Odadaki radyatör ya da sobaya doğrudan temas
eden hava molekülleri daha hızlı hareket etmeye
başlar. Isınan hava genleşir ve yoğunluğu
azalır. Isınan hava oda içinde yükselir. Radyatör ya
da soba çevresindeki boşalan yeri yoğunluğu fazla
olan soğuk hava molekülleri doldurur.
Böylece oda içindeki hava molekülleri toplu hâlde
devir yapmaya başlar ve oda ısınır.”
• Nevşehir yöresinde balonlar turizm amaçlı kullanı
lmaktadır. Balonların hareket etmesinde; “Isı etkisiyle
balonu dolduran gaz taneciklerinin hızının
artması sonucu tanecikler arasındaki boşluğun da
arttığı” ilkesinden yararlanılmaktadır.
• Öğrencilerinizden edindikleri bilgileri kullanarak
güneş enerji sisteminin suyu nasıl ısıttığını
açıklamalarını isteyiniz.
. Çalışma kitabının 93. sayfasındaki 9.
uygulamayı yaptırınız.
183
.Çalışma kitabı
nızın 93. sayfası
ndaki 9. uygulamayı
yapınız.
Odadaki radyatörle doğrudan temas eden hava molekülleri, radyatörden
ısı alır. Isınan hava molekülleri daha hızlı hareket etmeye başlar. Isınan hava
genleşir, yoğunluğu azalır ve oda içinde yükselir. Radyatör çevresinde boşalan
yeri yoğunluğu fazla olan soğuk hava molekülleri doldurur. Onlar da ısınınca
yükselir. Böylece odanın içindeki hava molekülleri toplu hâlde devir yapmaya
başlar. Isı odanın her tarafına taşınır.
Isının, sıvı ve gaz moleküllerinin karışma yoluyla yayılmasına konveksiyon
adı verilir.
Uçakların yapımından önce balonla seyahat edildiğini duymuşsunuzdur.
Balonla ilk uçuş, Joseph (Cosep) ve Etienne MontgolŞer (Etin Montgolfayır)
kardeşler tarafından 1783 yılında gerçekleştirilmiştir. Bu bilim adamları sıcak
hava ile şişirilmiş bir kağıt balonu 1860 m yüksekliğe çıkartmışlardır.
Günümüzde kullanılan reklam balonları ve Nevşehir’de Kapadokya bölgesinde
seyahat amacıyla kullanılan balonlar sıcak hava balonlarıdır. Balonun
içindeki hava ısıtıldığında havayı oluşturan taneciklerin hızı artar, dolayısıyla
aralarındaki boşluk da artar. Isınan hava genleşir, yoğunluğu azalır ve hareket
hızı arttığından balon içinde yükselir. Boşalan yerleri soğuk olan hava
molekülleri doldurur. Balon içindeki hava moleküllerinin hareketi balonun yükselmesini
veya alçalmasını sağlar.
Yanan sobalar ya da radyatörler, ev ve iş yeri gibi ortamların ısı kaynağı-
dır. Radyatör ya da soba odayı hangi yolla ısıtır?
Günümüzde kullanılan güneş enerjisi sistemi suyu nasıl ısıtır? Açıklayınız.
93