MADDENİN TANECİKLİ YAPISI
Akşam Yemeği
9.
“Ece, okuldan eve geldi ve önce ödevlerini yaptı. Daha
sonra mutfakta akşam yemeği hazırlayan annesinin yanı-
na giderek ödevlerini tamamladığını ve ona yardım etmek
istediğini söyledi. Bir tarafta duran soyulmuş patatesleri dilimlemeye
başladı. Annesi akşam yemeği için pilav ve omlet
hazırlıyordu. Pilavı pişirmek için kullanacağı su kaynarken
pirinçleri yıkadı, kaynayan suyun içine tuz atıp iyice
karıştırdı. Daha sonra yıkadığı pirinçleri kaynayan suya
ekledi. Omlet hazırlamak için yağ eritti ve yumurtaları kırdı.
Yemeğin pişmesi devam ederken salata yapmak üzere
buzdolabından marul, domates, biber, salatalık ve maydanoz çıkardı. Bunları yıkayarak
doğramaya başladı. Ece patetesleri dilimlemeyi bitirdikten sonra annesine patateslerin
kızartılmaya hazır olduğunu söyledi. Salata yapmayı bitiren annesi tavaya yağ
koyarak ısıttı ve patatesleri içine attı. Bir süre sonra kızaran patetesleri tavadan çıkardı.
Ece, annesine yemeğin yanına içecek de hazırlamak istediğini söyledi.
Bir miktar su, biraz meyve özlü içecek tozu ve
birkaç tane de buz parçasını sürahiye atarak karıştı
rdı. Yemek de piştiğine göre artık yemek masası-
nı hazırlayabilirlerdi. Annesi ile birlikte yemekleri
tabaklara, içecekleri de bardaklara doldurup masayı
hazırladılar. O sırada mutfağa gelen babası da
ekmekleri dilimlemek istedi ancak ekmeklerin renginde
bozulma olduğunu ve kötü koktuklarını fark
etti. Bu nedenle de ekmekleri bir poşette topladı.
Taze ekmekleri dilimleyerek masaya getirdi. Ece
odasında pastel boyaları ile resim yapan kardeşini
de yemeğe çağırdı ve ailece yemeklerini yediler.”
• Bu hikâyede gizlenmiş olan Şziksel ve kimyasal değişimleri bulunuz. Defterinize 54. sayfadaki gibi
bir tablo çiziniz. Bulduğunuz olayları, neden ŞzikselĞkimyasal değişim olarak nitelediğinizi tabloya
yazınız.
• Kitabınızın 54. sayfasında verilen noktalı bölüme Şziksel ve kimyasal değişim içeren bir hikâye
yazarak arkadaşlarınıza sununuz.
Aşağıda verilen metni okuyarak sayfa sonunda istenilen çalışmaları yapınız.
3. İçine sirke damlatılan sütün kesilmesi (ekşimesi),
yanan mumum tamamen tükenmesi, elmanı
n renk değiştirmesi karbonata sirke damlatıldı-
ğında köpürmesi, çayın renginin değişmesi sonucu
yeni bir madde oluşur.
[!] Uyarı:
3.3 Bu yaştaki öğrenciler için maddenin kimliği
kavramı, anlamı net bir kavram olmayabilir. Kimli-
ğin değiştiği veya aynı kaldığı olay örnekleri kullanarak
madde bağlamında kimlik sezgi yoluyla
kavratılmalıdır.
107
Öğrencilerden, yaptığınız her iki etkinlikteki maddelerin
değişimi ile ilgili gözlem sonuçlarını kaydetmeleri
için defterlerine ders kitabının 106. sayfasındaki
gibi bir tablo çizmelerini, Şziksel ve kimyasal
değişimleri, bu değişimi nasıl anladıklarını not etmelerini
isteyiniz. Aynı sayfadaki resimleri inceletiniz.
Günlük yaşamda karşılaştıkları Şziksel ve kimyasal
değişmelerin neler olduğunu sorunuz. Örnekler
vererek açıklamalarını isteyiniz.
106
Günlük yaşamda pek çok alanlarda insanlar Şziksel ve kimyasal değişim gerçekleştirir.
Yemek pişiren aşçı, saç boyayan kuaför, yangın söndüren itfaiye eri, mobilya
yapan marangoz Şziksel ve kimyasal değişim oluşturur.
Yaptığınız her iki etkinlikte de maddelerin değişimi ile ilgili gözlem sonuçlarınızı
defterinize aşağıdaki gibi bir tablo oluşturarak yazınız.
Değişim
Şziksel
değişim
Kimyasal
değişim
Değişimi nasıl
anladık?
Küp şekerin ezilmesi
Kâğıdın kesilmesi
Çaya limon sıkılması
Mumun erimesi
Mumun yanması
Elmanın dilimlenmesi
Kabartma tozuna sirke katılması
Süte sirke katılması
Bunları Biliyor musunuz?
Ateş böceği, vücudundaki kimsayal
değişim sonucu ışık üretir.
Örümceklerin salgıladıkları madde
kimyasal değişikliğe uğrayarak
örümcek ağlarını oluşturur.
107
• Atomlar, Moleküller ve Saşık
Maddenin atomlardan oluştuğunu öğrendiniz. Öyleyse sabah kahvaltıda süt içerken atomları içiyorsunuz.
Peki ya soluk alırken oksijen atomlarını mı içinize çekiyorsunuz? Kendi vücudunuzun bir
atom topluluğu olduğunu biliyor musunuz?
Aşağıdaki atom ve molekül modellerini inceleyiniz. Atomlar birbirinin aynı mı? Su molekülü aynı
tür atomlardan mı meydana gelmiştir?
Kutucuklardaki modellerde her bir küre bir element atomunu temsil etmektedir. Hangi kutucuklarda
elementi temsil eden tanecikler yer almaktadır?
Hangi kutucuklarda bileşiği temsil eden tanecikler yer almaktadır?
Aynı çeşit kürelerden oluşan model elementi, farklı çeşit kürelerden oluşan model ise bileşikleri
temsil etmektedir.
Saf maddeler, elementler ve bileşikler olmak üzere iki grupta incelenir. Resimlerini gördüğünüz
hidrojen (II) ve oksijen (IV) molekülleri element molekülüdür. Su molekülü ise bileşik moleküldür.
Eğer bir bileşik moleküllerden oluşuyorsa o bileşiğin tüm molekülleri birbirinin aynıdır. Bir molekül
kaç tane ve kaç çeşit atoma sahipse o bileşiği oluşturan diğer moleküller de aynı sayı ve çeşitte
atom içerir. Örneğin, bir su molekülü iki çeşit atomdan oluşur. Su molekülündeki atom sayısı ise üçtür.
Madde moleküllerden oluşuyorsa moleküler yapıda, atomlardan oluşmuşsa atomik yapıdadır.
Öyleyse I. kutucuktaki küre, atomik yapılı helyum elementini temsil etmektedir. Diğerleri ise molekül
yapılı maddelerin model gösterimidir.
Elementler ve bileşikler saf maddeler olduğundan aynı çeşit taneciklerden oluşur. Bu tanecikler
atom ya da moleküldür. Çevremizdeki tüm maddeler sadece elementlerden ve bileşiklerden oluşmamı
ştır. Günlük hayatta kullandığımız bir çok madde karışım hâlindedir.
İki veya daha fazla madde kendi kimliklerini kaybetmeden bir araya gelerek karışımları oluşturur.
I II