Türklerin Bilime Katkıları
Ağustos 14, 2013
Türkler, yaptıkları bilimsel çalışmalar ve yazdıkları eserlerle İslam kültür ve medeniyetine önemli
hizmerlerde bulunmuşlardır. Türklerin bilim alanındaki katkıları, inşa ettikleri Bağdat’taki Nizamiye
Medresesi, Semerkant’taki Uluğ Bey Medresesi, İstanbul’daki Fatih ve Süleymaniye Medreseleri gibi
bilim kurumlarıyla olmuştur. Bu eğitim ve öğretim kurumlarında, İslam kültür ve medeniyetine önemli
katkılar sağlayan pek çok bilgin yetiştirilmiştir. Türklerin kurdukları medreselerde tefsir, hadis, kelam,
fıkıh gibi İslami bilimlerin yanı sıra astronomi, matematik, geometri, kimya, tıp gibi pozitif bilimlerin
öğretimine de önem verilmiştir. Türk bilginler tarafından birçok öğrenci yetiştirilmiş ve birçok bilimsel
eser yazılmıştır. İslam medeniyetinin öncüleri durumunda olan Türk bilginler, bütün dünyaca tanın-
mış ve yazdıkları eserler yüzyıllarca bilime rehberlik ve öncülük etmiştir. Bu gelişmeler şüphesiz
Kur’an-ı Kerim’in okumaya ve ilme verdiği önemi anlamanın bir sonucudur.
Ebu Hanife (öl. 767), Buhari (öl. 869), Maturidî (öl. 944), Zemahşeri (öl. 1143), Fahrettin Razi
(öl. 1209), Ahmet Cevdet Paşa (öl. 1895) ve Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır (öl. 1942) Türkler ara-
sında ‹slami bilimlerin gelişmesine katkıda bulunan bilginlerden bazılarıdır. Bunlardan Ebu Hanife,
fıkıh; Maturidî, kelam; Fahrettin Razi, Zemahşeri ve Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, tefsir; Ahmet
Cevdet Paşa ise ‹slam tarihi alanında ün yapmıştır. Bu bilginlerin yazmış olduğu eserler eğitim
kurumlarında uzun süre okutulmuştur.
Yaptıkları bilimsel araştırma ve yazdıkları eserlerle bilime katkı yapmış Türk bilginlerinden bazı-
ları şunlardır:
Harezmî
Özbekistan’ın Hive şehrinde 780 yılında doğmuş, 850 yılında vefat etmiş bir Türk bilginidir.
İslami ilimlerin yanı sıra coğrafya, astronomi ve matematikle uğraşmıştır. Özellikle matematik ala-
nında yaptığı çalışmalarıyla tanınmıştır. Harezmî, kullanılması oldukça zor olan Romen rakamlarının
yerine sıfırlı ondalık sistemi bulmuştur. “Kitabu’l-Cebr ve’l-Mukabele” adlı eseri Batılıların “algebra”
(cebir) dedikleri ilme adını vermiş ve XVI. yüzyıla kadar Avrupa üniversitelerinde ders kitabı olarak
okutulmuştur. Ayrıca XVI. asra kadar Avrupa’da kullanılmakta olan “astronomi tabloları”nı meydana
getiren bilgin de Harezmî’dir.
İmam Buharî
Türkler arasından yetişen en ünlü ve önemli din bilginlerin-
den biridir. Özbekistan’ın Buhara şehrinde 810 yılında doğmuş
ve 869’da Semerkant’ta vefat etmiştir. Peygamberimizin hadis-
lerini toplayarak “el-Camiu’s Sahih” adlı hadis kitabını yazmıştır.
Bu kitap, İslam dünyasında Kur’an-ı Kerim’den sonra dinî konu-
larda en önemli kaynaklardandır.
Farabî
Bugünkü Özbekistan’ın Farab şehrinde 870 yılında doğmuş,
Şam’da 950’de vefat etmiş bir Türk bilginidir. O, İslami bilimlerin
yanı sıra özellikle felsefeyle ilgilenmiş ve bu alanda kendini yetiş-
tirmiştir. Farabî, İslam felsefesinin kurucularından kabul edilir.
Aristo’dan sonra felsefe tarihinin ikinci öğretmeni olarak bilinir.
Farabî matematik, fizik, astronomi (uzay bilimi) vb. konularda
160 kadar eser yazmıştır. Eserlerinin çoğu Latinceye çevrilmiştir.
6. Ünite: İslamiyet ve Türkler
4. Öğrencilerinize 139. sayfadaki parag-
rafları okutup “Resim 6.18” ve “Resim 6.19”u
inceletiniz. Onlara, “Minyatür nedir? Türkler
başka hangi alanlarda İslam medeniyetine
katkıda bulunmuşlardır?” sorularını sorunuz.
Cevaplarını değerlendiriniz. Öğrencilerinize
139. sayfadaki “Listeleyelim” etkinliğini yaptırı-
nız. Böylece onların öğrendikleri bilgiler çerçe-
vesinde İslam sanatı ile ilgili örnekler bulmaları-
nı ve düşüncelerini ifade etmelerini sağlayınız.
5. Öğrencilerinize “Türklerin Bilime Katkıları”
konusunun “Düşünelim” bölümündeki motivas-
yon sorusunu sorup düşüncelerini arkadaşla-
rıyla paylaşmalarını sağlayınız.
6. Konunun 140. sayfadaki birinci paragrafı
çerçevesinde Türklerin bilime yaptıkları katkılar
konusunda öğrencilerinize genel bir açıkla-
ma yapınız. Konunun ikinci paragrafında yer
alan bilgiler doğrultusunda Türklerin dinî ilimler
alanında yaptığı çalışmalar hakkında öğrenci-
lerinizi bilgilendiriniz. Bu alanda yetişmiş ünlü
âlimlere örnekler veriniz.
“‹hsâ’ül-Ulûm” adlı eseriyle bilimleri ilk kez sınıflandıran Farabî,
aynı zamanda Öklit geometrisini de açıklayan Türk bilginidir.